پویشی در علوم انسانی

حقوق فرشته ها

                                                    دکتر مرضیه مختاری پور         

                     m_mokhtari240@yahoo.com

مقدمه

دین اسلام به زنان، حقوقی مساوی با حقوق مردان اعطا کرده است؛ چراکه در انسانیت، تفاوتی میان زن و مرد نیست. اگر زن و مرد، تفاوت هایی در بعضی از حقوق دارند، مربوط به ویژگی های خاص هر کدام، و امری کاملا طبیعی و عقلانی است. بحث درباره حقوق زنان در دوران اخیر از «نهضت حقوق زنان در غرب» در قرن بیستم آغاز و وارد مرحله ای جدید با عنوان جنبش های فمینیستی شد. این جنبش ها همگی مدعی اعاده حقوق از دست رفته زنان هستند. که این امر ریشه در بسیاری از مشکلات و محرومیت های زنان جوامع غربی در دوران اخیر دارد.
این مقاله، نگاهی کوتاه به حقوق زن در اسلام دارد.

تساوی زن و مرد در انسانیت

زن و مرد در حقیقت انسانی و آنچه وجه تمایز میان این دو حقیقت با سایر انواع آن است، هیچ تفاوتی ندارند و هر دو از یک حقیقت سرچشمه گرفته اند. قرآن نه تنها بر یکسانی میان زن و مرد در جوهره انسانی تاکید دارد، بلکه اساسا آن را یکی از آیات الهی هم چون آفرینش آسمان ها و زمین و آفرینش اصل آدمی می شمارد و همین همسانی را مایه سکونت و انس و الفت می داند (1)؛ در جای دیگر می فرماید: «و هر که از زن و مرد کاری شایسته کند با ایمان به خدا به بهشت [پرنعمت جاوید] درآید.»(2) قرآن، مرد و زن را در مقام عبادت یکسان قرار داده و برای هر دو پاداش برابر وعده کرده است. (3)

عاطفه زنان مکمل عقلانیت مردان

قوت عاطفه و گستره احساسات در بانوان که برخاسته از لطافت اولیه روح و متناسب با برخی موقعیت های ویژه آنان است، در مقایسه با قوت عقلانیت معاش و خطرپذیری مردان، واقعیتی است که به صورت نوعی و اجمالا انکارناپذیر است و این خود نشان از حکمت بالغه الهی در تدبیر امر آفرینش و سامان یافتن معاش آدمیان و احساس نیاز متقابل و نقش پذیری تکمیلی آنان دارد. امام باقر(ع) به نقل از امام صادق(ع) می فرماید: «خدای تبارک و تعالی به زن، صبر و تحمل ده مرد را داده است و زمانی که باردار می شود، خداوند نیروی ده مرد دیگر را نیز به وی می دهد.»(4).

ارزشی بی همتا

خداوند بزرگ در قرآن کریم در دو مورد وقتی سفارش احسان و نیکی به پدر و مادر را یادآور می شود به دوران دشوار بارداری مادر و تولد فرزند و شیرخوارگی آن اشاره می کند و در یک مورد آن، از انسان می خواهد که شکرگزار او و پدر و مادرش باشد (5)؛ «و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر سفارش کردیم، مادر با رنج و زحمت، بار حمل کشید و باز با درد و مشقت وضع حمل نمود و سی ماه تمام مدت حمل و شیرخواری بود.»(6).

نقش تکمیلی متقابل

نقش تکمیلی متقابل زن و مرد در چارچوب نهاد خانواده شکل می گیرد. خداوند بر پایه تدبیر حکیمانه خود، هر یک از زن و مرد را مایه آرامش جنس مخالف قرار داده است. (7) و زن و مرد را لباس یکدیگر خوانده است. (8)

حقوق زنان در آموزش

در اسلام آموختن دانش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. برخی بانوان صدر اسلام جزو اولین کسانی بودند که سبقت در اسلام داشتند و حتی پیش از مردان خانواده خود اسلام آوردند.

حقوق زنان در امور سیاسی و اجتماعی

الف) بیعت

قرآن کریم بیعت با حکومت را برای زنان می پذیرد. (9) تاریخ صدر اسلام نیز نشان دهنده تحقق این عمل سیاسی از سوی زنان است. در بیعت «عقبه ثانیه» که گروهی از مردمان مدینه پس از انجام اعمال حج با رسول الله بیعت کردند، دو زن نیز به نام ام عماره و اسماء حضور داشتند.

ب) نظارت اجتماعی

قرآن می فرماید: «مردان و زنان مومن همه یاور و دوستدار یکدیگرند خلق را به کار نیکو امر و از کار زشت نهی می کنند. نماز به پا می دارند و زکات می دهند و حکم خدا و رسول را اطاعت می کنند آنان را البته خدا مشمول رحمت خود خواهد گردانید که خدا صاحب اقتدار و حکیم و درست کردار است.»(10)

ج) جهاد

مشارکت زنان در جهاد در تاریخ صدر اسلام و پس از آن بر کسی پوشیده نیست. در دفاع مقدس نیز زنان در جبهه های نبرد به یاری رزمندگان می شتافتند، غذا می پختند و مریضان را مداوا می کردند. ام عطیه گوید: در هفت جنگ همراه رسول خدا (ص) بودم و در خیمه گاه می ماندم و غذا طبخ می کردم. انس گوید: پیامبر در جنگ ها ام سلیم و زنانی از انصار را برای مداوای مجروحان با خود همراه می کرد.

فعالیت اقتصادی و مالکیت زنان

قرآن کریم آنسان که مرد را مالک مال و ثروت خویش می داند، زنان را نیز دارای حق مالکیت و بهره برداری از دارایی و دستاورد کار و زحمت خود می شناسد؛ (11) «برای فرزندان ذکور سهمی از ترکه ابوین و خویشان است و برای فرزندان اناث نیز سهمی از ترکه.»(12)
آزادی زنان در نوع پوشش با حفظ حدود حجاب
قرآن، احکام و دستورات مهمی برای زن قرار داده تا شخصیت ارزشمند و گوهر وجود او به عنوان رأفت و مایه آرامش خانواده برای اجتماع مناسب شأن وی محفوظ بماند. (13)

حقوق زنان در ازدواج و طلاق

اصلاح قوانین و رسوم ازدواج: قرآن کریم بر ازدواج های ضدانسانی که در میان اعراب جاهلی، قبایل وحشی، هندیان، یونانیان، ایرانیان و دیگر ملت ها به شدت رونق یافته بود، مهر بطلان زد و با دو دستورحکیمانه در برابر آن ایستاد: 1. محدود کردن تعدد زوجات به چهار همسر 2. نهی از ازدواج های نامشروع.
چندهمسری برای یک مرد از نگاه قرآن کریم تا چهار زن جایز شمرده شده و آن هم با قید بیم نداشتن از اجرای عدالت، اما کسانی که در اجرای عدالت در بین همسران دچار خوف و بیم می شوند، هرگز به بیش از داشتن یک همسر مجاز نیستند. در اسلام ازدواج اجباری هم ممنوع است. (14)
عدالت در حقوق متقابل همسران: قرآن کریم می فرماید: «اگر بترسید که مبادا درباره یتیمان مراعات عدل و داد نکنید (از ازدواج با آنان چشم پوشی کنید) پس آن کس از زنان را به نکاح خود آرید که شما را نیکو و مناسب با عدالت است. دو یا سه یا چهار و اگر بترسید که نتوانید عادل باشید، پس تنها یک زن اختیار کرده و یا چنان چه کنیزی دارید به آن اکتفا کنید که این نزدیک تر به عدالت و ترک ستم کاری است.» (15)
دستور به مردان مبنی بر رفتار نیک با زنان: در مواضعی مختلف از قرآن کریم خداوند به مردان دستور می دهد که با زنان به نیکی رفتار کنند و حقوق ایشان را ضایع نکنند، و البته علت چنین تصریحی به مردان به این دلیل است که احتمال این امر بسیار زیاد است، زیرا مردان به دلیل توان جسمانی و موقعیت هایی که دارند، معمولا آمادگی بیشتری برای تضییع حقوق زنان دارند، به همین جهت به ایشان امر می شود تا به نیکی با زنان رفتار کنند.
دفاع از حریم زن: قرآن کریم در برابر تهمت زدن به زنان پاکدامن کیفر سختی تعیین کرده است؛ (16) «کسانی که زنان پاکدامن و بی خبر [از هر گونه آلودگی] و مومن را متهم می سازند، در دنیا و آخرت از رحمت الهی دور شدند و عذاب سختی برای آن هاست.» (17) «و آنان که به زنان خود نسبت زنا دهند و گواهانی جز خودشان ندارند، هر یک از آنان باید چهار مرتبه شهادت و قسم به نام خدا یاد کند که او در این دعوی زنا از راستگویانست، و بار پنجم قسم یاد کند که غضب خدا بر او اگر از دروغ گویان باشد.» (18) البته این ها بخش هایی از حقوق متقابل زن و شوهر است که در برخی از آیات بدان اشاره شده است.
حق طلاق: ثابت ابن قیس از معاصران رسول گرامی اسلام (ص) بود که دستورات بهداشتی را نادیده می گرفت. پس همسر وی به دلیل عدم رعایت نظافت شخصی و بوی بد بدن شوهرش به پیامبر شکایت کرد. پیامبر بزرگوار اسلام پس از رد مهریه به ثابت ابن قیس که با رضایت همسرش صورت گرفت، ازدواج این دو را باطل کرد.
امام خمینی می فرمایند: «زن‏هایى که مى‏خواهند ازدواج کنند، از همان اول مى‏توانند اختیاراتى براى خودشان قرار بدهند که نه مخالف شرع باشد و نه مخالف حیثیت خودشان، مى‏توانند از اول شرط کنند که اگر چنانچه مرد فساد اخلاقی داشت، اگر بد زندگى کرد با زن، اگر بدخلقى کرد با زن، وکیل باشند در طلاق. اسلام براى آن‏ها حق قرار داده است، اسلام اگر محدودیتى براى مردان و زنان قائل شده است همه به صلاح خودتان بوده است.»
منابع در دفتر نشریه موجود است.

پی نوشت ها:

1. روم، 21.
2. نساء، 124.
3. احزاب، 35.
4. بحارالانوار، ج 103، ص 241.  
5. احقاف، 15.
6. لقمان، 14.
7. روم، 21.
8. بقره، 187.
9. ممتحنه، 12.
0. توبه، 71. 
11. نساء، 32. 
12. همان، 4.
13. نور، 30-31.  
14. نساء، 19.
15. همان،3.
16. نور،4.
17. همان، 23.
 18. همان، 6-9.