امر‌به‌معروف نهی‌از‌منکر و رابطة آن با حقوق بشر
Article data in English (انگلیسی)
گفت وگو با آیت الله محی الدین حائری شیرازی
آیت الله حائری شیرازی از جمله عالمان دینی است که همواره دربارة بسیاری از مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دغدغه های جدی داشته اند و همواره کوشیده اند راهکارها و دیدگاه های مناسبی برای حل مسائل مطرح سازند. یکی از ویژگی های ایشان مثال های شیوا و کاربردی برای تبیین دقیق موضوع است. آنچه در ادامه می آید، گفت وگو، با ایشان درباره موضوع امر به معروف و نهی از منکر و نسبت آن با حقوق بشر است.
مراد از امر به معروف و نهی از منکر چیست
و جایگاه این فریضه در منظومه آموزه های دینی چگونه است؟
در امر به معروف و نهی از منکر باید دو کار را انجام داد؛ عده ای باید معروفیت واجبات فراموش شده را دوباره احیا و شفاف کنند تا زمینه برای امر به معروف فراهم شود؛ یعنی گروه اول جاده صاف کن های امر به معروف، و کسانی هستند که معروفیت واجبات را به وسیله کارهای فرهنگی و برنامه های مختلف دوباره زنده می کنند. گروه دیگر باید به معروف های احیاشده امر کنند تا این معروفیت از کار نیفتد؛ رسالت مهم امر به معروف، حفظ معروفیت معروف به وسیله امر، و احیای منکریت منکر به وسیله نهی است.
|
عرصه هایی را که دشمن می کوشد معروف را از معروفیت ساقط کند، حوزه اساسی نبرد ما با دشمن در جنگ فرهنگی است؛ یعنی شب های عروسی، جشن تولد و... میدان جنگ نرم است. جنگ نرم را از اینجا آغاز می کنند و به تدریج توسعه می دهند ××× |
در حقیقت گروهی که معروفیت را احیا می کنند، خمیر را به شکل نان در می آورند و آن کسانی که نهی از منکر و امر به معروف می کنند، این خمیر را به تنور می زنند و تنور را داغ نگه می دارند؛ زیرا تنور امر به معروف و نهی از منکر نباید سرد شود. وقتی معروفیت معروف و منکریت منکر از آن گرفته شود، کار کردن روی آنها سخت است؛ در واقع، مانند آهنی سردشده است که نمی توان آن را کوبید و به شکل مورد نظر درآورد؛ یعنی کار بی نتیجه است. دشمنان اسلام دقیقاً متوجه این نکته شده اند و بیشتر وقت شان را صرف از معروفیت انداختن معروف و بلکه منکر کردن معروف، و از منکریت انداختن منکر و معروف کردن آن کردند. وقتی معروف به منکر تبدیل شد، امر به معروف و ناهی از منکر در مقابل عمل انجام شده قرار می گیرد. برای مثال، الان در مجالس عقد نمی توانید کراوات را حذف کنید؛ برای داماد و ارحام نزدیک او کراوات را مد کردند؛ یعنی این منکر در شب عروسی معروف شد. بعد در جشن تولدها هم چنین رسمی ایجاد می کنند؛ سپس به دکترها و اساتید بزرگ دانشگاه هم می گویند شما چون از خارج می آیید و آنجا کراوات می زدید، اینجا هم باید استفاده کنید و به همین ترتیب به تدریج چیزی که اول انقلاب در ذهن مردم منکر بود، آرام آرام معروفش می کنند. در مورد بی حجابی نیز همین طور است؛ اول کاری می کنند که بی حجابی که منکر هست، منکریتش برطرف شود و بعد هم زمینه معروف شدن آن را فراهم می کنند. برای مثال، عادت می شود که زن ها قسمتی از موی خودشان را بیرون بگذارند.
ما باید در آموزه های الهی دقت کنیم. عرصه هایی را که دشمن می کوشد معروف را از معروفیت ساقط کند، حوزه اساسی نبرد ما با دشمن در جنگ فرهنگی است؛ یعنی شب های عروسی، جشن تولد و... میدان جنگ نرم است. جنگ نرم را از اینجا آغاز می کنند و به تدریج توسعه می دهند. ما باید چه کنیم؟ ما باید در مدارس و دانشگاه ها با نوجوانان و جوانان به گونه ای صحبت کنیم که حجاب معروف شود. تأثیری که یک جوان باحجاب با حضور خود در راهپیمایی بر جای می گذارد، به مراتب بیش از تأثیر یک فرد سالخورده است. پس امر به معروف و نهی از منکر برای حفظ معروفیت معروف و حفظ منکریت منکر است و اگر ترک امر به معروف و ترک نهی از منکر شود، این معروفیت و این منکریت از دست می رود، و وقتی از دست رفت، دیگر امر کردن سخت می شود.
تعریف شما از حقوق بشر چیست؟
ما یک حقوق بشر سیاسی داریم و یک حقوق بشر واقعی؛ در حقوق بشر واقعی، اولین حق بشر سعادت است و هیچ کس نباید مانع سعادت یک انسان شود. از حقوق انسان ها این است که با خدای خودشان ارتباط داشته باشند؛ هیچ کس نباید مانع ارتباط انسان با خدا شود؛ زیرا انسان به امر خدا به وجود آمده، نشاط او و حیاتش به این ارتباط با خداست و این حق اوست. وقتی آیت الله العظمی بهجت رحمه الله می گوید اگر می دانستند نماز چه لذتی دارد، سراغ عشرتکده ها نمی رفتند، این حق بشر است که نماز لذت بخش داشته باشد. حقوق بشر سیاسی آن است که سازمان مللی ایجاد کنند و در این سازمان ملل مصوباتی درست کنند تا وقتی می خواهند منکریت را در جامعه اشاعه دهند یا معروفیت معروف را از بین ببرند، اگر کسی خواست مانع این راه شود، به او بگویند شما در زندگی خصوصی دیگران دخالت کردید! آیا اگر کسی مریض است و به او کمک نکنیم تا او بمیرد، دخالت در زندگی دیگران است؟!
|
حق بشر سیاسی این گونه است که برای مثال می گوید آقای سلمان رشدی کتابی نوشته است، و اینکه آزادی بیان او را محدود سازید، مخالفت با حقوق بشر است. ایشان چیزی به ذهنش آمده و گفته است، شما هم جواب دهید! اما امام راحل چه فرمود؟ گفت ما با این شخص برخورد می کنیم و بر هر مسلمانی واجب است که این فرد را از بین ببرد. این حقوق بشر از دیدگاه امام خمینی است. امام می گوید این حق بشر است که از عقیده اش دفاع کند؛ پس در مورد آقای سلمان رشدی هم این حق مردم است که او را از بین ببرند؛ زیرا او ضلال پراکنی و لجن پراکنی می کند و باید با او برخورد شود××× |
اگر کسی در وسط خیابان ایستاده است و در آستانه تصادف کردن قرار دارد و ما به او کمک کنیم، این دخالت در زندگی شخصی اوست؟ آیا حقوق بشر این است که اگر خواستیم کسی را از سقوط در جهنم نجات دهیم، این دخالت در زندگی خصوصی اوست؟
اگر بینی که نابینا و چاه است
اگر خاموش بنشینی گناه است
حق بشر است که هدایت و سعادتمند شود؛ حق طبیعی بشر است که از سرگردانی بیرون بیاید؛ این حق بشر فطری است.
اما حق بشر سیاسی این گونه است که برای مثال می گوید آقای سلمان رشدی کتابی نوشته است، و اینکه آزادی بیان او را محدود سازید، مخالفت با حقوق بشر است. ایشان چیزی به ذهنش آمده و گفته است، شما هم جواب دهید! اما امام راحل چه فرمود؟ گفت ما با این شخص برخورد می کنیم و بر هر مسلمانی واجب است که این فرد را از بین ببرد. این حقوق بشر از دیدگاه امام خمینی ره است. امام می گوید این حق بشر است که از عقیده اش دفاع کند؛ پس در مورد آقای سلمان رشدی هم این حق مردم است که او را از بین ببرند؛ زیرا او ضلال پراکنی و لجن پراکنی می کند و باید با او برخورد شود.
امر به معروف و نهی از منکر چه نقشی در احیای حقوق بشر دارد؟
وقتی راه خیری را به فردی نشان می دهید، بدین معناست که حقوق او را به وی یادآوری می کنید. این حق بشری هر فردی است که وقتی می بینید کاری برای آیندة وی ضرر دارد، قبل از اینکه بدان مبتلا شود، او را نجات دهید. جامعه کلیمی ها در شب 22 بهمن ماه از من دعوت کردند تا برای آنها سخنرانی کنم؛ ابتدا به خودم گفتم چرا باید به مسجد کلیمی ها بروم، در حالی که می توانم به جاهای دیگر بروم؛ بعد از خودم پرسیدم شما برای چه روحانی شده اید؟ این کلیمی که مرا دعوت کرد گفت من در همسایگی شما زندگی می کردم؛ او بشر است و یک حق بشری بر من دارد که اگر در اشتباه است، اشتباه او را برطرف سازم؛ اگر او احساس می کند قرآن دین کهنه، مرده، سوخته یا جعلی است، من باید او را از این اشتباه برهانم. این حق اوست. گفتم من می آیم و صحبت می کنم و آنها نیز گفتند شما هیچ محدودیتی ندارید. در این سخنرانی من بیوگرافی و زندگی نامه موسی علیه السلام را از زبان قرآن نقل کردم؛ اینها عاشق حضرت موسی هستند و متوجه شدند که قرآن چه قدر زیبا نحوه پیدایش موسی علیه السلام را بیان می کند - مادر موسی در شرایطی نبود که که بتواند به موسی شیر دهد؛ آیا می گفت وقتی این بچه را لحظه ای دیگر خفه می کنند، چرا من به
|
آزادی عقیده و دین بعد از خروج از فضای «لا اکراهی» تحقق می یابد. به نظر ما، انسان اگر آزاد شود، به وسیلة فطرتش به سمت دین حرکت می کند؛ یعنی هیچ نیازی نیست که این انسان را به سمت دین ببرید؛ اگر دین زیر سنگ هم باشد، آن را پیدا می کند! چرا؟ چون سلامت خودش را در آن می داند. اگر کسی نداند که آمدن او به دنیا و رفتنش چه فایده ای دارد، حقوق بشر اقتضا می کند که این فرد را از تحیر و سرگردانی برهانیم. پس امر به معروف و نهی از منکر انسان را آزاد، و از اکراه خارج می کند ××× |
او شیر بدهم؟ قرآن می فرماید: « وَ أَوْحَیْنا إِلی أُمِّ مُوسی أَنْ أَرْضِعِیهِ»؛ آنقدر از زنده ماندن این کودک مأیوس بود که به کمک وحی ما حاضر شد به او شیر دهد ـ وقتی کلیمی ها این موضوع را بدانند، به قرآن حسن ظن پیدا می کنند و این حق بشری آنهاست. پس تمام انسان ها بر ما حق هدایت دارند و ما باید خودمان این حق را ادا کنیم؛ یعنی امر به معروف و نهی از منکر یک نوع ادای حق بشر است.
رابطه امر به معروف و نهی از منکر با آزادی های عمومی که نقش محوری در حقوق بشر دارند چگونه است؟
|
به نظر شما چرا امام خمینی مسئله لانه جاسوسی را تأیید کرد؟ برای اینکه به اهل عالم جرئت بدهد و زمینه «لااکراهی» را در آنها فراهم آورد ××× |
خداوند در قرآن می فرماید: «لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ»؛ یعنی ابتدا انسان ها را از اکراه خارج کنید تا دین مجبوری نداشته باشند. امریکا اهل عالم را به فرهنگ خودش اکراه می کند. نهی از منکر ما برای این است که جلوی این کار را بگیریم جلوی اکراه امریکا را بگیریم؛ حتی اگر شده است باید امریکا را براندازیم تا انسان ها آزاد شوند، و این ارزش دارد؛ یعنی به وسیلة امر به معروف و نهی از منکر فضای «لا اکراهی» فراهم می کنیم؛ این شرایط اساس آزادی است. آزادی عقیده و دین بعد از خروج از فضای «لا اکراهی» تحقق می یابد. به نظر ما، انسان اگر آزاد شود، به وسیلة فطرتش به سمت دین حرکت می کند؛ یعنی هیچ نیازی نیست که این انسان را به سمت دین ببرید؛ اگر دین زیر سنگ هم باشد، آن را پیدا می کند! چرا؟ چون سلامت خودش را در آن می داند. اگر کسی نداند که آمدن او به دنیا و رفتنش چه فایده ای دارد، حقوق بشر اقتضا می کند که این فرد را از تحیر و سرگردانی برهانیم. پس امر به معروف و نهی از منکر انسان را آزاد، و از اکراه خارج می کند. وقتی «لا اکراه» واقع شد، «قد تبین الرشد من الغی» یعنی زمینه آموزش فراهم می شود. وقتی «رشد» و «غی» مشخص شد، فرد خودش کفر به طاغوت را به منزله «غی» انتخاب می کند. در نتیجه به خداوند ایمان پیدا می کند و وقتی ایمان بالله بعد از کفر به طاغوت حاصل شد، بین خودش و خدا ارتباط پیدا می شود؛ «فقد استمسک بالعروة الوثقی»؛ اما زمینه اولی آن، امر به معروف و نهی از منکر است.
به نظر شما چرا امام خمینی ره مسئله لانه جاسوسی را تأیید کرد؟ برای اینکه به اهل عالم جرئت بدهد و زمینه «لااکراهی» را در آنها فراهم آورد. اینها به اندازه ای از امریکا می ترسیدند که در ذهن خود نیز تصور نمی کردند که می توان خلاف راه او را رفت؛ اصلاً در اکراه غرق شده بودند. امام گفت این خبرها نیست؛ ما اینها را می گیریم و چهارصد روز هم آنها را نگه داشتیم. اگر آنها می خواستند غلطی بکنند، حتماً انجام می دادند. این آزادی هایی که اکنون ما از آن برخورداریم، نتیجه آن امر به معروف و نهی از منکرهاست.
با توجه به فریضه امر به معروف و نهی از منکر، جایگاه حریم خصوصی در فقه اسلامی چیست؟
اگر کسی در خانه خودش کاری انجام می دهد، کسی حق ندارد از دیوار خانه او بالا برود و نگاه کند که او چه می کند. کسی حق ندارد شنود یا دوربین مداربسته بگذارد که مثلاً این در خانه اش تریاک می کشد یا مشروب می خورد یا نمی خورد. اسلام این حقوق بشر را در زندگی خصوصی طرف محترم می دارد. اگر مأموران مجرمی را تعقیب کردند و در خانه او وسایل تریاک یا مشروب دیدند، به آنها ربطی ندارد؛ باید مأموریت خودشان را انجام دهند و آن مدارک مورد نیاز خودشان را بردارند. اگر اتفاقی افتاد و شما آنها را دیدید، دیگر نباید تعقیب کنید؛ اما اگر تجاهر و تظاهر می کند و می خواهد بگوید من توانا هستم که حریم را بشکنم، باید با او برخورد کرد؛ مانند اینکه به زن و شوهر در شب عروسی شیشه مشروب الکی می دهند؛ باید با این برخورد کرد؛ این زندگی خصوصی نیست؛ بلکه عفت عمومی را جریحه دار کرده است.
به نظر شما آیا ترک امر به معروف و نهی از منکر با نقض حقوق بشر در جامعه رابطه دارد؟
کاملاً رابطه دارد؛ اما نه با حقوق بشر سیاسی، بلکه با حقوق بشر طبیعی و فطری؛ برای مثال، اگر خانواده ای زباله های منزلش را به بیرون منتقل نکند و بوی تعفن و میکروب آن در محیط پخش شود، آیا ضایع کردن حق همسایگان او نیست؟ اگر همسایه های او از این طریق دچار بیماری شوند، آیا حق ندارند به او اعتراض کنند. این مریضی ها ناشی از ترک امر به معروف است. همه کسانی که مریض شدند،
می توانند به این فرد اعتراض کنند که شما این حق ما را ضایع کردید. اگر این افراد جلوی این کار او را گرفته بودند، امروز بیمار نمی شدند. برای مثال، در سفری از کنار یک مجمتع مهم خدماتی بین راهی عبور می کردم؛ مشاهده کردم که فاضلاب آن را در جاده رها کرده اند. هم به رئیس محیط زیست و هم به مسئول آنجا گفتم که پیگیری کند؛ آیا نباید می گفتم؟ کسانی به خاطر این هوای کثیف بیمار شوند، به ما می گویند ما بشر بودیم این حق بشری ما بود که شما برای سلامت ما جلوی این منکر را بگیرید؛ کاملاً طبیعی است که بشرها به ما اعتراض می کنند. من حتی گفتم آن جامعه کلیمی در قیامت به ما اعتراض می کند که ما در همسایگی تو بودیم، چرا ما را بیدار نکردید؛ پس این حق بشر است و همه چیز کاملاً به هم مرتبط است.
