علی با حق و حق با او عجین است

حمید مروجی 

  hamrt62@yahoo.com

اشاره

از میان مسلمانان و غیر آنان، کتاب ها، مقالات و نوشته های فراوانی در حوزه زندگی و فرمایشات امیرمؤمنان(ع) نگاشته شده و سخنان بسیاری در این باره آمده است، اما در زمینه احقاق حق و رویارویی امام(ع) با باطل، کمتر سخن گفته شده است. این مقاله به این موضوع می پردازد.

1. دوران حیات پیامبر اکرم (ص)
الف) اسلام آوردن

اولین مردی که به اسلام گروید و به حقانیت آن پی  برد، حضرت  علی(ع) بود که در آن وقت، ده سال بیشتر نداشت. این واقعه یک روز پس از بعثت رسول اکرم یعنی در 28 رجب رخ داد.

ب) لیله المبیت

در سال سیزدهم بعثت که هجرت مسلمانان به مدینه آغاز شد، امام علی(ع) در حمایت از حق، در بستر پیامبر آرمید و واقعه لیله المبیت را آفرید. تا آیه ای از قرآن کریم (بقره،207) در شأن این فداکاری عظیم نازل شود. تا پانزده روز پس از آغاز هجرت، ایشان جانشین پیامبر در مکه در امور امانات و حفاظت خانواده بود.

ج) غزوات و سرایا

جز غزوه تبوک، امام علی(ع) در همه جنگ هایی که جبهه اسلام برضد جبهه باطل داشت، شجاعانه شرکت کرد و حماسه های ماندگار به یادگار گذاشت.

● غزوه احد

غزوه احد در سال سوم هجری رخ داد. امام علی(ع) در این جنگ، هنگامی که سپاه مسلمین به دلیل نافرمانی از دستور رسول خدا غافلگیر شد، به همراه چند تن دیگر در صحنه نبرد باقی ماند و برای حفاظت از جان پیامبر حلقه ای تشکیل داد. در این نبرد نابرابر حدود نود زخم بر تن ایشان نشست و دست مبارکشان نیز شکست. به گزارش مورخان، در این و قت، 22 نفر از مشرکان به هلاکت رسیدند که دوازده نفرشان را حضرت علی(ع) به دوزخ فرستاد.

● غزوه خندق

نتیجه مشورت پیامبر با اصحاب بر این شد که دور تا دور مدینه را خندقی (گودالی عمیق) حفر کنند تا دشمن زمین گیر شود. زمانی که جنگ آغاز شد، عمرو بن عبدود از خندق گذشت و مبارز طلبید. به فریاد و رجز او جز امام علی(ع) پاسخ نداد. امام با اجازه رسول خدا راهی جنگ با عمرو شد. در این هنگام پیامبر فرمود: امروز همه ایمان به جنگ با کل کفر می رود. (1) این مساله به معنای حق محوری امام علی(ع) و برابری آن حضرت با تمام امت اسلامی است.

● فرماندهی پنج سریه

حضرت امیر(ع) در پنج سَریه، فرماندهی سپاه مسلمانان را برضد جبهه کفر برعهده داشت.

د) جایگاه و منزلت امام علی(ع) و مساله جانشینی پیامبر (ص)

لازم بود تا در قرآن شریف و هم چنین سنت نبوی، مساله مهم جانشینی رسول خدا (ص) مطرح گردد تا کامل بودن دین اسلام درک شود. آیات و روایات وارد شده در بیان جایگاه امیرمؤمنان(ع)، هر کدام به نوعی حقانیت آن امام همام در جانشینی پیامبر را مطرح می کنند و این مطلب بر جویندگان و پویندگان راه حق و حقیقت کاملاً روشن است.

● آیات قرآن کریم

طبق بیان عالمان و مفسران، تا سیصد آیه در شأن و منزلت اهل بیت (ع) و امام علی(ع) نازل شده است. آیات مباهله (آل عمران، 61)، ولایت (مائده، 55)، تبلیغ (مائده، 67)، اکمال دین (مائده، 3)، تطهیر (احزاب، 33)، نجوی (مجادله، 12)، سوره انسان و بسیاری دیگر از آیات شریفه قرآن کریم از آن جمله اند.

● یوم الدار

از اولین تلاش های حضرت علی(ع) در برپایی و یاری حق، رخ داد یوم الدار است. در این واقعه که پیامبر مأمور به اعلان رسالت و آغاز ابلاغ آن از خانواده خویش بود، پس از دو بار مهمان نمودن خویشان و بیان موضوع تجمع، تنها کسی که به سه بار ندای دعوت رسول خدا (ص) به پذیرش و یاری دین و در نتیجه واگذاری وصایت و اخوت رسول اکرم پاسخ مثبت داد، امیرمؤمنان بود. این واقعه، اولین اعلان رسمی ولایت امام علی(ع) از سوی پیامبر  بود.

● حدیث منزلت

حضرت علی(ع) در غزوه تبوک که آخرین غزوه نبی اکرم (ص) بود، جانشین ایشان در مدینه شد. در این زمان، منافقان به طرحی تخریبی دست زدند تا جایگاه آن حضرت را متزلزل کنند. امام نزد پیامبر آمد و از این جانشینی، فروتنانه گلایه کرد. سپس از لبان مبارک رسول خدا حدیث منزلت در وصف امام علی(ع) جاری شد. (2)

● جریان غدیر

هجدهمین روز از ماه ذی حجه سال دهم هجری، هنگامی که کاروانیان حج بعد از به جا آوردن اعمال خود به همراه حضرت رسول (ص) به سوی سرزمین هایشان در حرکت بودند، به دستور و ابلاغ الهی و به فرمان پیامبر کنار برکه غدیرخم ایستادند و امر امامت امیرمؤمنان(ع) را با صدای رسای پیامبر شنیدند. (3) همگان به دستور حضرت، با امام علی(ع) بیعت کردند و به یگانگی راه امامت و نبوت و راستی آن مسیر گواهی دادند. بسیاری این جمله «مبارک باد بر تو ای پسر ابوطالب. [اینک] مولای من و هر مؤمنی از مرد و زن شدی» را از زبان خلیفه دوم شنیدند. (4)

● واقعه قلم و دوات

این رخ داد از آخرین تلاش های پیامبر در تأیید و ابلاغ ولایت امام علی(ع) بود. ایشان قصد نگاشتن وصیتی داشتند که به فرموده حضرتشان، با آن، گمراهی هرگز نصیب امت اسلامی نمی شد، اما با هیاهوی مخالفان و از جمله گوینده «إِنَّ الرَّجُلَ لَیَهْجُرُ» این امر به فرجام نرسید. (5) و از همین رو امیرمؤمنان(ع) مأمور به صبر شد و این مأموریت را هنگامی آشکار ساخت که همسر فداکارشان با پهلوی شکسته خدمت حضرت رسید و از عُزلت امام گلایه کرد. ایشان در پاسخ فرمود: هر کس، خواستار ماندگاری و جاودانی دین اسلام باشد، باید صبر کند. (6) هم چنین در خطبه ای که در دوران خلافت ایراد فرمود، دوباره بر این مأموریت تأکید کرد. (7)

هـ) مأموریت ها
1. ابلاغ سوره برائت

هنگامی که سوره مبارکه توبه (برائت) در سال نهم هجری نازل شد، پیامبر اکرم (ص) مأمور شد تا آن را به مشرکان مکه ابلاغ کند. ایشان به ابوبکر دستور داد تا این آیات را به مکه برساند و بر مشرکان قرائت کند. پس از گذشت سه روز از حرکت ابوبکر به سمت مکه، امام علی(ع) از سوی پیامبر و در حقیقت به دستور الهی (که جز خودت یا مردی از خاندانت نباید این پیام را برساند) مأموریت یافت تا به وسیله مَرکَب مخصوص آن حضرت (ص) خود را به ابوبکر برساند و وظیفه ابلاغ و اعلان سوره برائت را برعهده گیرد.

● شکستن بت ها

در روز فتح مکه رسول خدا (ص) به امام علی(ع) فرمود: برای از جای کندن و سرنگون ساختن بتی که بر بالای خانه کعبه نصب شده است، لازم است تو را بلند کنم. آن حضرت، دو ساق پای وی را گرفت و بلند نمود. سپس فرمود: یا علی! چه می‏بینی؟ عرض کرد: یا رسول الله! می‏بینم خدای متعال به وسیله وجود مبارک شما، چنان شرافتی به من کرامت نموده که اگر بخواهم آسمان را با دستم لمس کنم، قادر خواهم بود. پیامبر فرمود: یا علی! بت را از جای بَرکن و بر زمین انداز! امام نیز فرمان پیامبر را اطاعت کرد. (8)
این واقعه، نشان از اوج همراهی، هم دلی و هم سویی در هدف و عقیده و آرمان امام علی(ع) با پیامبر است.

2. دوران خلافت خلفای سه گانه

با رحلت رسول خدا (ص) در 28 صفر سال یازدهم هجری، اتفاقاتی رخ نشان داد که آن حضرت پیش تر، آن ها را پیش بینی کرده بود؛ سقیفه تشکیل گشت و حق آشکار امیرالمؤمنین(ع) در خلافت، غصب شد.

الف) دوران خلافت ابوبکر

نتیجه مشورت افراد فرصت طلب و مقام پرست تجمع کننده در سقیفه بنی ساعده (با وجود هرج و مرج و اختلافات) به کرسی خلافت نشاندن ابوبکر بود. وی که پس از آشکار شدن دعوت نبی اکرم (ص) اسلام آورده بود، با همکاری عمربن خطاب، توانست لباس خلافت را بر تن کند. مدت حکومت او حدود دو سال به طول انجامید.

● احتجاج

پس از این که امام علی(ع) از انجام مراسم تکفین و تدفین پیکر مطهر پیامبر (ص) فارغ شد و از جریان غصب خلافت آگاهی یافت، به احتجاج با برپاکنندگان جریان سقیفه برخاست، اما هنگامی که منطق محکم امام در برابر بی منطقی و هوس رانی آنان بی نتیجه ماند و امام نتوانست حق خود را استیفا کند، بنا به توصیه و سفارش پیامبر (ص) سکوت برگزید.

● فدک

پس از جریان سقیفه، غاصبان خلافت، تصمیم به تأمین منابع اقتصادی حکومت و هم چنین محدود کردن اهل بیت (ع) داشتند، از همین رو، فدک را که در فتح خیبر به غنیمت گرفته شد و اهدایی پیامبر به حضرت زهرا بود، غصب کردند. در این رویداد، امیرمؤمنان با قاطعیت وارد شد و از حق، دفاع کرد، ولی غلبه زور بر منطق، مانع از احقاق حق ایشان شد.

● بیعت با ابوبکر

تا زمانی که امام علی(ع) حامی فداکاری هم چون حضرت زهرا(س) را در کنار خود داشت، از بیعت با خلفای غاصب خودداری کرد، اما پس از شهادت ایشان امیرمؤمنان صلاح امور اسلام را در آن دید که با دستانی بسته، در حالی که روی خود را به سوی مرقد شریف پیامبر (ص) گردانده بود، با ابوبکر بیعت کند. این رخداد در شعبان سال یازدهم هجری (شش ماه پس از غصب خلافت) اتفاق افتاد.
ب) دوران خلافت عمربن خطاب
امام علی(ع) در طول دوران خلافت عمربن خطاب نیز صبر پیشه کرد و تنها در هنگامه های نیاز به صحنه می آمد و برای مصالح اسلام و امت اسلامی تذکراتی به خلیفه و کارگزاران وی می داد.

● مساله شورا

هنگامی که خلیفه بر اثر ضربتی که از غلامی خورده بود، در بستر مرگ خوابید، شورایی شش نفره را برای تعیین مساله خلافت مشخص کر د. نتیجه شورا از پیش مشخص شده بود؛ عثمان خلیفه شد و سیزده سال دیگر، امت اسلامی از مسیر هدایت دور ماند.

ج) دوران خلافت عثمان

با به خلافت رسیدن عثمان، خاندان بنی امیه قدرت گرفتند و بر مسند بسیاری از امور جامعه اسلامی نشستند. برخی افراد منسوب به این تبار که از زمان پیامبر در تبعید بودند، به شهر بازگشتند. سهم افراد از بیت المال طبق شیوه خودخواهانه ای تقسیم شد و ... .
امام بارها به عثمان درباره شیوه حکومت داری تذکر داده بود، ولی بر اثر گرفتار شدن او در دام اطرافیان ناپاک و گوش نسپردن به نصایح خیرخواهانه امام، خشم مسلمانان برانگیخته شد و مردم دست به شورش زدند. در این میان، وساطت امام علی(ع) درباره عثمان نزد مردم کارگر نشد و این قیام، با قتل عثمان به پایان رسید.

3. دوران حکومت علوی

بالاخره پس از 25 سال خانه نشینی و غصب حق حضرت علی(ع) مردم حکومت را به صاحب آن بازگردانند. امام با خلیفه کشی مخالف بودند اما مردم با قتل خلیفه سوم، دست بیعت به سوی امام گشودند و البته چه زود از بیعت خویش پشیمان شدند. مردمان، عدالت علوی را بیش از پنج سال، دوام نیاوردند.

الف) اصلاحات علوی

امام علی(ع) برای به حکومت رسیدن، شروطی را مطرح کردند هم چون: این که اموال به ناحق گرفته شده از بیت المال را به خزانه حکومت بازخواهد گرداند و بیت المال را طبق شیوه پیامبر (ص) تقسیم خواهد کرد.
آن حضرت، اصلاحات گسترده خود را آغاز کردند. اصلاح گری امام(ع) مسیری را شامل می شد که 25 سال سعی در انحراف آن شده بود. امام در این راه، شجاعانه و استوارانه گام برداشت و لحظه ای تردید و درنگ نکرد و تا آخرین لحظات عمر شریف خویش در راه تحقق عدالت و حق محوری تلاش کرد.

ب) جنگ های علوی

امام علی(ع) در دوران پنج ساله حکومت، سه جنگ سرنوشت ساز را راهبری کرد که هر یک در تبیین و راه گشایی شرایع دینی مؤثر بود. پیش از این نیز پیامبر (ص) آن حضرت را به این وقایع آشنایی داده و تفاوت نبردهای خود را با پیکارهای آن حضرت چنین فرموده بود: جنگ های پیامبر برای دین و تنزیل آن سر می گرفت، اما نبردهای امام برای دین و تأویل آن. (9) جنگ های سه گانه جمل، صفین و نهروان نبردهایی بودند که عمده زمان آن حضرت را که می توانست صرف آبادانی معنوی و مادی مسلمانان و سرزمین شان شود، صرف مقابله با فتنه گران و کژاندیشانی نمود که صرفاً به دلیل تمایلات نفسانی و قدرت طلبی، جان مسلمانان را به خطر افکندند و فتنه و آشوب برپاساختند.
بررسی دوران سه گانه معرفی شده در این وجیزه که سعی در اثبات حیات حقیقت بخش و درس آموز امیرمؤمنان(ع) برای احقاق حق و ابطال باطل داشت، تا حدودی نشان می دهد که زندگی سراسر خیر آن حضرت مشحون از حق یابی، حق محوری، حق مداری، حق پویی و حق شناسی بود.