پویشی در علوم انسانی

سعید قربانی تازه کندی
چکیده
یکی از راه های عبور از مقطع حساس و سرنوشت ساز کنونی، جدی گرفتن اقتصاد مقاومتی است. اقتصاد مقاومتی، بلکه یک واقعیتی است که باید محقق شود. واژة «اقتصاد مقاومتی» بر این موضوع دلالت می کند که فشارها و ضربه های اقتصادی از سوی  نیروهای متخاصم سر راه پیشرفت جامعه است که باید بر آن ها غلبه کرد. برای تحقق مدل اقتصاد مقاومتی در جامعه، نیازمند شناخت دقیق این نوع اقتصاد و بسترها و عوامل تأثیر گذار در آن هستیم. باید این مسئله را مد نظر داشت که الگوی اقتصاد مقاومتی، راهبردی برای مقابله با تحریم ها و تهدید های اقتصادی است. اقتصاد مقاومتی، مجموعة اقداماتی است که در عرصة کشور برای مقابله با فشارهای اقتصادی، سیاسی و تبلیغاتی در سطح بین المللی انجام می گیرد.
واژگان کلیدی: اقتصاد مقاومتی، فشارهای اقتصادی، تحریم ها، تهدیدها.

«اقتصاد مقاومتی»، یعنی تشخیص حوزه های فشار و متعاقباً تلاش برای کنترل و بی اثر کردن آنها و در شرایط آرمانی، تبدیل این فشارها به فرصت است. اقتصاد مقاومتی، فقط  یک امر صرفا اقتصادی نیست، گرچه ما از لحاظ سیاسی به استقلال رسیده ایم و نقاط ضعفی برای سوء استفاده دشمنان در این حوزه نداریم، اما در حوزة اقتصاد، هنوز راه طولانی در پیش داریم، اقتصاد مقاومتی یک کار جمعی است و همت جمعی می طلبد.

اقتصاد مقاوم، اقتصادی است که بهینه تولید کند و بهینه مصرف کند و منابع را نیز بهینه توزیع کند و کشور ما هم اگر به دنبال این است که دارای اقتصادی مقاوم باشد، باید این سه شاخه را در اقتصاد جامعه به صورت عادلانه پیاده کند.

اصل اساسی اقتصاد مقاومتی، از بعد داخلی عبارت است از: به کارگیری همة توان نیروهای داخلی کشور بر مبنای دانش و تحقیقات و پژوهش و از بعد بیرونی، به کارگیری و همراهی و حرکت بلندمدت با همة کشورها و توان هایی که در خارج وجود دارد و در جبهة دشمن نیستند، یک محور کلی هم که وجود دارد و آن اینکه خط قرمز اقتصاد مقاومتی، عدم تکیه بر دشمن و عوامل دشمن است؛ زیرا اساس آن بر اتکا بر خود شکل گرفته است. فشارهای اقتصادی به دو دستة داخلی و خارجی تقسیم می شود: در رأس فشار خارجی، تحریم اقتصادی و در بخش داخلی، نیز فشار همة نیروهایی که زمینه و بستر مناسب را برای تحقق اهداف سیاست های فشار خارجی را فراهم می کنند. همچنین فشار داخلی به دو بخش تقسیم می گردد: یکی از این بخش ها، نا آگاهی ما اقتصاد دانان است که نوعاً در مسیری سیاستگذاری می کنیم که خاص جریان مثلث اقتصاد تهاجمی غرب علیه اقتصاد ما است. عامل دوم، به بخشی از فعالان اقتصادی باز می گردد که در مسیر واردات کالا های مصرفی سرمایه گذاری کرده و فعال هستند(درخشان،1391). این مقاله در صدد بررسی این سوأل است که عوامل مؤثر در اقتصاد مقاومتی کدامند؟ در پاسخ به این مسئله، باید گفت: عوامل مختلفی هستند که در پایداری و یا تضعیف اقتصاد مقاومتی نقش دارند، این پژوهش در صدد بررسی سه عامل از عوامل مؤثر، یعنی: دولت، رسانه و مردم. هریک از این عوامل به گونه های مختلف در پایداری و یا تزلزل اقتصاد مقاومتی نقشی کلیدی را بر عهده دارند.

تعریف اقتصاد مقاومتی

دشمنان ایران اسلامی، بیش از هر زمان دیگری، عزم خود را جزم کرده اند تا اراده و خواست خود را به ما تحمیل و ما را وادار کنند که از بسیاری حقوق مسلم و بدیهی خود بگذریم. با توجه به شرایطی که سال هاست دشمنان کشور بر ایران اسلامی تحمیل کرده اند و این روزها پر رنگ تر شده است. ضرورت توجه بیش از پیش، به خود اتکایی و رسیدن به خود کفایی در تمام زمینه های اقتصادی از راه تحقق اقتصاد مقاومتی عبور می کند (نصیری، 1391).

اقتصاد مقاومتی عبارت است: از اقتصادی است که در پی مقاوم سازی، آسیب زدایی، خلل گرایی و ترمیم ساختارها و نهاد های فرسوده و ناکارآمد موجود اقتصادی است؛ یعنی اگر در رویکرد گذشته می گفتیم که فلان نهاد، نمی تواند انتظارات ما را برآورده کند؛ در رویکرد جدید به دنبال این هستیم که با باز تعریف سیاست های نهاد های موجود،کاری کنیم که انتظارات ما را بر آورند (همان،1391).

   از دیدگاه مقام معظم رهبری، اقتصاد مقاومتی یک شعار نیست، بلکه یک واقعیت است؛ یک کشور در حال پیشرفت است، باید افق های بسیار بلند و نویدبخشی را در مقابل خود دید. انتظار می رود در لابه لای این مشکلات، در وسط این خارها، گام های استوار و همت ها و تصمیم هایی هم گرفته شود، بناست از وسط این خارها عبور کند و خودش را به آن نقطة مورد نظر برساند(همان).

اقتصاد مقاومتی، یک بسته کامل است که پرداختن به یک بخش آن، نباید موجب فراموشی بخش دیگر آن شود.

اقتصاد مقاومتی، راهکار اقتصادی یک کشور در شرایط خاص است که به تولید و توزیع کالاهای خاص و سرمایه گذاری برای کاهش وابستگی به سایر کشورهای، به خصوص کشورهای متخاصم است. به گونه ای که اگر نتوانست محصولات اساسی زندگی مردم و کالاهای اساسی آنها را در بازار مبادله از کشورهای دیگر تهیه کند، بتواند با اتکا به توان داخل، به تولید انبوه محصول مورد نظر بپردازد(آغاز،1391).

دولت

یکی از عوامل مؤثر بر اقتصاد مقاومتی از جمله عواملی کلیدی در تحقق آن، نقش دولت است؛ شدت گرفتن فشارهای ناشی از تحریم های اقتصادی بین المللی، اقتصاد کشور را در شرایط بحرانی قرار داده و موجب مطرح شدن راهبرد اقتصاد مقاومتی شده است. باتوجه به اینکه این راهبرد، مختص شرایط فعلی اقتصاد ایران است و پیشینه و تجربة قبلی در این زمینه نداشتیم، باتوجه به اینکه در حال حاضر، کشور ما در شرایط تحریم اقتصادی قرار دارد و یکی از راهکارهای استکبار جهانی، افزایش فشار بر معیشت مردم و جلوگیری از رشد اقتصادی، علمی و صنعتی است، باید نگاه مسئولان حرکت جهادگونة اقتصادی باشد تا موجب کاهش فشارهای اقتصادی و تبدیل تحریم ها به فرصت های مناسب برای توسعة اقتصادی و تأمین معیشت مردم شود (پوریزدانپرست،1391).

وظیفة دولت است که ظرفیت مقاوم سازی را بالا ببرد. قوانین فعلی برای شرایط عادی پیش بینی شده است، از این رو، باید قوانینی مانند قانون کار، تأمین اجتماعی، بیمه، مالیات وغیره، به سرعت با همکاری قوه مقننه اصلاح شود. همانطور که دولت از مردم انتظار صرفه، جویی و مقاومت دارد، در مقابل نیز باید بنگاه های تولیدی و کار آفرینان را حمایت کند و فشارهای مالیاتی و قوانین دست و پاگیر گمرکی و بانکی را از سر راه تولید بردارد (محمدی،1391).

اقداماتی که دولت باید برای تحقق اقتصاد مقاومتی انجام دهد، عبارتند از:

1. مهار سوداگری و فساد

گام اول در مسیر تحقق اقتصاد پایدار، که توان مقابله با تهدیدهای مختلف را دارا باشد، مهار سوداگری و فساد است. منظور از «سوداگری» فعالیت های غیر مولدی است که از تلاطمات و نوسان های بازار سوء استفاده کرده و بهره مندی هایی را نصیب برخی افراد می گرداند. عدم تقارن های اطلاعاتی رانت های مختلف اعتباری، انحصاری و غیره، منشأ بروز اینگونه رفتارها هستند. در اقتصاد مبتنی بر دلالی و سوداگری، بخش مولد بیشترین آسیب را دیده و سازکار اقتصاد به سمت بروز حباب های قیمتی و نوسان های شدید سوق می یابد. چنین اقتصادی، در مواجهه با فشار خارجی، کمترین پایداری و مقاومت را داشته و به سرعت متلاشی می شود. در خصوص مقابله با سوداگری، بستن مسیرهای موازی تولید، همچون ساماندهی حوزة پول و سرمایه، ساماندهی حوزة زمین و مسکن و نیز مدیریت رانت های اطلاعاتی، باید محور توجه قرار گیرد( فساد اقتصادی،1391). 

2. مردمی سازی اقتصاد

مردمی سازی اقتصاد، مقاومت اقتصادی در برابر تحریم ها را ارتقا می دهد. اقتصاد زمانی واجد توان پایداری و مقاومت فوق العاده می گردد که محوریت آن، توده های مردمی باشند. در گام نخست، باید توانمندسازی آحاد مردم در دستور کار قرار گیرد تا زمینه برای حضور مؤثر همة افراد در فعالیت های مولد اقتصادی فراهم شود. هیچ کس نباید به دلیل محرومیت از دسترسی به امکانات تولید و آموزش وغیره، محروم از فعالیت شود. در گام دوم، باید ایجاد نظم های جمعی میان فعالیت های اقتصادی هم در حوزة کار و هم در حوزة سرمایه مد نظر قرار گیرد. اگرتعداد نفرات اندکی، سکان فعالیت اقتصادی کشور را به دست گیرند، امکان هر گونه سوء استفاده و تأثیرگذاری بر روندهای جاری کشور وجود دارد. از سوی دیگر، اگر دولت متصدی همة امور شده و عموم فعالیت های اقتصادی بوسیلة دولت انجام شود، ناکارآمد و فساد ناگزیر خواهد بود. اما با محوریت های نظم های جمعی میان فعالیت ها، آرمان های مردم سازی اقتصادی محقق شده و سطح پایداری و مقاومت اقتصادی در برابر تحریم ها و فشارها ارتقا می یابد(مردمی سازی،1391).

1. نظارت در کار

یکى از امور مهم، نظارت و کنترل بر کارها و فعالیت‏ها است. اگر نظارت بر کار، به ‏نحو مطلوب صورت گیرد، کاهش آسیب‏ها و افزایش کارایى‏ و در نهایت رشد و رونق اقتصادى و اجتماعى را به دنبال مى‏آورد، نظارت در کار اقشار مختلف، مهم تلقى مى‏شود. اما به نظر مى‏رسد، نظارت بر فعالیت‏ها و کارهاى دو قشر بازرگانان و مدیران (زمامداران) ضرورى‏تر است (ابتهاج،1391).

کاهش وابستگی دولت به نفت

کاهش وابستگی به نفت،  نیاز به کار فرهنگی، به ویژه توسط سران قوای سه گانه دارد؛ ضمن اینکه دولتمردان باید بپذیرند که نفت یک ثروت ملی است و دیگر اینکه این منبع گرانبها انرژی، به هیچ عنوان قابل تجدید نیست؛ بسیاری از لشکرکشی ها و طرح های آمریکا در منطقه، برای به دست گرفتن بازار نفت منطقه است. بدترین حالت کسب درآمد از نفت، استخراج و فروش خام به سایر کشورها است. اما بهترین حالت آن، تبدیل نفت به سایر فرآورده ها و فروش فرآورده های حاصل از آن است. این رویه دوم، مورد تأکید مقام معظم رهبری هم است. دولت باید با جدیت همه بودجه های عمومی را از محل منابع حاصل از فروش نفت جدا کند. این مبحثی است که مقام معظم رهبری هم آن را در برنامه پنجم توسعه، با تأسیس صندوق توسعة ملی به منظور انتقال بخشی از درآمد مازاد حاصل از فروش نفت، به این صندوق ابلاغ کردند. این کار تاکنون نقش مؤثری در مقابل تحریم های اقتصادی داشته است. ما باید نفت را تبدیل به سایر فرآورده های با ارزش افزوده بالا کرده و آن را به سایر کشورها صادر کنیم (پوریزدانپرست،1391).

برنامه ریزی واردات

یکی دیگر از عملکرد های دولت، برای پایداری اقتصاد مقاومتی، واردات می باشد. دولت باید در مسئلة واردات برنامه ریزی دقیقی داشته باشد و دولت باید از ورود کالاهای غیرضروری و تجملی جلوگیری کند. دولت با باز کردن بازارهای داخلی کشور، به سوی واردات موجب می شود تا اقتصاد ملی ایران بیش از پیش در معرض نوسان های ناشی از اقتصاد بین المللی، از جمله تحریم ها قرار گیرد. پس وظیفة  دولت است که از ورود کالاهای غیر ضروری به کشور جلوگیری کند (حبیبی،1391).

حمایت از تولید داخلی

اولین گام برای تحقق اقتصاد مقاومتی و نیل به رشد اقتصادی و تولیدی در کشور، حمایت از تولیدات بومی و کار داخلی می باشد. این أمر به نوبة خود، همت مضاعف و کار مضاعف را می طلبد تا در سایة کار و جهاد اقتصادی همگانی، به رشد تولیدی مورد نظر رسید. حمایت ها و سیاست های دولت در تحقق الگوی اقتصاد مقاومتی جایگاه مهمی دارد. در این راستا، نهادهای دولتی باید از فعالان عرصة اقتصادی و تولیدکنندگان حمایت کنند. همچنین، حمایت دولت از کشاورزان و کارگران و طبقات پائین اقتصادی موجب زنده سازی پیکر اقتصادی می شود (میرزایی،1391). بحث بهبود فضای کسب و کار و بهره وری صنعت گران و تولیدکنندگان از حمایت های لازم و هدفمند کردن نرخ ارز، به منظور حمایت از بخش تولید، نقش قابل توجهی در اجرای اقتصاد مقاومتی دارد. افزون بر اینکه بهبود فضای کسب و کار، فضای بازار مالی، بحث مشاوره دادن به صنعت گران و تولید کنندگان از سوی مشاوران دولت، رصد مشکلات بخش تولید و عملکرد بهبود فضای کسب و کار کشور، براساس مقررات بین المللی و داخلی، تأسیس و راه اندازی ستادهای سرمایه گذاری در مراکز استان ها و تصویب و رفع مشکلات مقررات مربوط در هیأت مقررات زدایی، راهکارهایی مناسب برای حل مشکلات پیش روی بخش تولید، به منظور اجرای درست اقتصاد مقاومتی است (پوریزدانپرست، 1391). در شرایط عادی، یکی از راههای رونق بازار اقتصادی، ایجاد رقابت در نوع و تولید کالاهای با کیفیت است. جلوگیری از تبلیغات کالاهای خارجی و توجه به تبلیغ انواع کالاهای تولید داخل، می تواند در تحقق اقتصاد مقاومتی نقش بسزایی ایفا کند. با افزایش تولیدات داخلی، می توان کشور را از نیاز به منابع اقتصادی سایر جوامع بی نیاز ساخت. بخش خصوصی هم وظیفة مهمی در افزایش تولیدات داخلی دارند و با تولید متنوع کالا و خدمات، می توانند نیازهای اساسی مردم جامعه را تأمین کنند(میرزایی،1391).

دولت می تواند از طریق کمک به مشکلات تولید، به جبران هزینه های تولید کننده بشتابد تا آن ها مجبور نباشند با سود اندک کار کرده و یا قیمت را افزایش دهند و نیروی کار خود را بیکار کنند. امروز هزینة فرصت ها بالاست و نیاز به هوشمندی و دقت خاصی از ناحیة دولت احساس می شود. بزرگترین کمک امروز به اقتصاد ایران، این است که اصلاحی درون دولت صورت گیرد. اصلاح دولت، اولین گام است. دومین قدم، این است که دولت سیاست هایی را در جامعه ایجاد کند که افراد تشویق به کار اقتصادی شوند و از فعالیت های دلالی و سفته بازی کناره گیری کنند. تا زمانی که دلالی و سفته بازی سودآور باشد و تا زمانی که به تولید ظلم شده و تحقیر شود، نمی توان انتظار داشت که بخش غیررسمی رشد نکرده و انتظار افزایش تولید را داشته باشیم(شهاب،1391).

رشد اقتصادی، اشتغال زایی و رفع بیکاری، افزایش درآمد، شکوفایی استعدادهای داخلی، رشد تجارت و بازرگانی بین المللی، پیشرفت صنایع و کارخانجات و بسیاری از نتایج مفید اجتماعی و اقتصادی، پیامدهای حمایت از تولیدات و محصولات داخلی است. افزایش تولید ملی در عرصة صنعت، کشاورزی و خدمات و حمایت از کار و سرمایة انسانی، موجب مردمی شدن اقتصاد مقاومتی و افزایش حضور و نقش مردم در عرصه اقتصادی کشور می شود. آنچه که جامعه را از لحاظ اقتصادی به استقلال رسانده و از وابستگی به سایر جوامع رها می کند، افزایش تولیدات داخلی است. حمایت از تولید ملی، حمایت از بخش درون زای اقتصادی جامعه است که استقلال و توسعة اقتصادی را فراهم می سازد. حمایت از کارگاه ها و صنایع کوچک و متوسط، یکی از گام های مهم در افزایش تولیدات داخلی است(تولید داخلی،1391).

عدم هدایت صحیح درآمدهای ارزی نفت، به فعالیت های مولد اقتصادی و تخصیص غیر بهینة این درآمدها، موجب کمبود نقدینگی برای توسعة بخش های تولیدی و سرمایه گذاری می شود. همچنین ریسک پایین، به همراه سودآوری بالا، در فعالیت های غیر مولد، به گسترش سوداگری در اقتصاد ایران دامن می زند و موجب می شود انگیزة تولید و سرمایه گذاری مولد کاهش یابد و به جای آن، سوداگری و دلال بازی رواج یافته که خود دارای پیامدها و عوارض منفی متعددی است که هر از گاهی، با تورم شتابندة برخی بازارها نظیر مسکن، ارز و طلا بروز پیدا می کند. بر اساس آنچه گذشت، حمایت از تولید و کار و سرمایة قطعاً ایرانی، می تواند به رفع مشکلات کلیدی اقتصاد ایران کمک قابل توجهی کند(شقاقی،1391).

تحقق واقعی رونق تولید ملی، مستلزم عزم ملی و حرکت همدلانه و هماهنگ همه قوا و بخش های فعال و مؤثر در این زمینه است. برای مثال، «سهم دولت در این کار، پشتیبانى از تولیدات داخلىِ صنعتى و کشاورزى است. سهم سرمایه ‏داران و کارگران، تقویت چرخه‏ تولید و اتقان در کار تولید است. و سهم مردم مصرف تولیدات داخلى و ترجیح کالا های داخلی به کالاهای خارجی است(اسماعیلی،1391).

حذف ریخت پاش ها

یکی از ویژگی های اقتصاد مقاومتی، حذف ریخت و پاش ها و افزایش بهره وری است. این مسئله هم مربوط به مردم و هم به دولت مربوط است؛ دولت باید از برگزاری مجالس پر زرق و برق جلوگیری کند و در برگزاری مجالس، باید بیشترین صرفه جویی را بکند. از آنجا که حاکمان و کارگزاران دولتی، با اموال عمومی سروکار دارند، چنان چه در هزینه کردن این اموال، ریخت و پاش نمایند و با اقدامات نسنجیده و تشریفات غیر ضروری، موجبات تضییع و هدر رفتن آن را فراهم کنند، این موجب فشار زیاد بر اقتصاد ملی شده و کشور را در مسیر اقتصاد مقاومتی با مشکل روبه رو می کند(کلانتری،1388، ص299). عدم توجه به ظرفیت های طبیعی و انسانی و ریخت و پاش ها، کشور را که طی سه دهه گذشته، با دشواری های فراوان روبه رو شده است و توانسته در برابر این تحریم ها بایستد را زائل کرده، و نه تنها به مقاومت در برابر فشارهای اقتصادی دشمنان آسیب می رساند بلکه هزینه های بیشتری را نیز به کشور تحمیل می کند.

تقویت روحیه خودباوری در ملت و جوانان

خودباوری در بین جوانان ایرانی، باید افزایش یابد و اعتقاد همه جانبه به این شعار، که «ما می توانیم» و اینکه ایرانی می تواند هر کالایی را تولید کند، باید در نظام آموزشی و صنعتی کشور نهادینه شود (بی نام،1391).

استفاده صحیح از نیروهای متخصص

استفاده از نیروهای متخصص بومی در اقتصاد مقاومتی، یکی دیگر از معیارهای دولت برای ایستادگی در برابر تحریم ها است. زمانی که آمریکایی ها قصد خروج از ایران را داشتند، اعلام کردند که ایران دیگر نیروی متخصص و کارآمد ندارد، اما حالا با گذشت چهار دهه و با وجود تحریم های اقتصادی، مسئولان و مردم، دلسوزانه آستین همت را بالا زده و اقدام به تربیت نیروهای متخصص با سرمایه و توانمندی داخلی کردند. دولت باید از نیروهای متخصص به صورت صحیح استفاده کند و متکی به نیروهای داخلی باشد؛ چون دولت اگر از نیروهای داخلی صحیح استفاده نکند، توسعة اقتصادی حاصل نمی شود؛ زیرا اولین شرط توسعة اقتصادی، استفادة صحیح از نیروهای داخلی است. اگر اولین شرط توسعه محقق نشود، کشور در مسیر توسعه نمی تواند گام مؤثر بردارد در نتیجه، اقتصاد مقاومتی با مشکلات گسترده روبه رو می شود (پوریزدانپرست، 1391). بی گمان عنصر اصلی و اساسی در تولیدات اقتصادی و فراوری محصولات و کالا منابع انسانی است.

اجرای صحیح اصل 44 قانون اساسی

در فضای کسب و کار، بی تردید مقابله با تحریم های فعلی و خنثی سازی آثار آن، نیازمند برطرف کردن و تأمین نیازهای کشور در داخل خود کشور و به دست تولیدکنندگان داخلی است. از این رو، فراهم کردن شرایطی که این سرمایه گذاران و تولیدگران بتوانند با وجود محدودیت های بین المللی ناشی از تحریم ها، که مسائلی مانند گشایش اعتبارات اسنادی و به تبع آن، واردات مواد اولیه را دشوار می کند، نیازهای واسطه ای و نهایی سایر بخش ها را فراهم می آورند. تنها راه، فراهم سازی این موقعیت، جز حذف قوانین و مقررات زائد، تسریع و تسهیل دست یابی بخش خصوصی مولد، به منابع مالی و کاهش هزینه های ناشی از عدم ثبات در سیاست های کلان است. مرور این مسائل، به روشنی نشان می دهد که تمام این اهداف و حتی فراتر از آنها هم در گرو پیاده سازی صحیح اصل44 قانون اساسی است.

تصحیح سیاست های بازرگانی

با داغ شدن بحث مدیریت و اردات، برای تقویت بخش تولید داخل و جلوگیری از خروج ارز از کشور، هر روز شاهد انتشار فهرست هایی بلندی هستیم که نمادها و دستگاه های مختلف این کالا ها را به عنوان واردات غیر ضروری تلقی می کنند و ورودشان را به کشور صحیح نمی دانند.

اتخاذ سیاست های پولی و ارزی متناسب

بی تردید اتخاذ سیاست های پولی و ارزی غیرمناسب و ناهماهنگ با سایر اجزای راهبرد اقتصاد مقاومتی، از این محور پاشنه آشیلی می سازد که دستاوردها و نتایج مثبت گفتمان را به کلی تحت الشعاع خود قرار می دهد، از این رو، تدوین برنامه های همساز با راهبرد اتخاذ شده در حوزة پولی و ارزی، از ضروری ترین اقداماتی است که باید هر چه سریع تر صورت گیرد(صاحب فصول،1391).

تدوین راهبردهای توسعه ای کشور

طبیعی است که منابع مالی و فنی کشور محدود است و متناسب با مزیت های ذاتی و نسبی اقتصادی کشور، باید این منابع تخصیص یافته و جهت یابند. منظور تعیین و انتخاب اولویت های توسعه بخشی در عرصة صنعت و کشاورزی، تمرکز بر اولویت ها و هدایت صحیح منابع، به سمت و سوی این اولویت ها، بر پایة یک برنامة زمانی میان مدت است.

مردم

یکی دیگر از عوامل مؤثر در پایداری و یا تضعیف اقتصاد مقاومتی، نقش مردم است که باید سعی شود که دست در دست هم داده و با همت جمعی، اقتصاد مقاومتی را به وضعیت بهتری برسانند. یکی از ارکان کلیدی در اقتصاد مقاومتی، مردم هستند که باید از شرایط موجود مطلع باشند و چگونگی هزینه ها، امکانات و مشکلات را بدانند. پرهیز از اسراف و مصرف زدگی و مدیریت مصرف صحیح، باید در میان آحاد جامعه نهادینه شود (دشتی،1391).

در این برهه زمانی، که کشور ما با تحریم های شدیدی از سوی جوامع غربی روبه رو است، مردم باید با حمایت همه جانبه از اقتصاد مقاومتی، مسیر حرکت به سمت اهداف انقلاب اسلامی را هموار کنند و راه و روش زندگی خود را برای تحقق این مهم تغییر دهند. در زمان حاضر، کشور و ملت، ما متحمل فشار های مختلف بین المللی است. مسئولان باید برای تحقق اقتصاد مقاومتی، اولین گام را بردارند و مردم نیز باید ادامه دهندة آن باشند. اگر در اقتصاد مقاومتی، منظور مردم است، مردم ایران در سال های دفاع مقدس تمام و کمال از انقلاب و اسلام و ارزش های کشورشان حمایت و تمام کمبودها مانند گرانی ها و تورم و بیکاری و مشکلات دیگر را تحمل کردند (محمدی،1391).

مردم هم مانند ارگان های دیگر، در تحقق اقتصادی نقش مؤثرتری دارد. از جملة این عملکردها عبارتند از:

سبک زندگی

باید برای تحقق اقتصاد مقاومتی، نوع و شیوة خاصی از سبک زندگی را ارائه داد. در این الگوی سبک زندگی، تمام مؤلفه های مورد نیاز برای مقاومت در برابر تحریم ها و فشارها در نظر گرفته شده؛ مؤلفه هائی چون ساده زیستی، قناعت، صرفه جویی، پرهیز از اسراف و تجمل گرایی، از جمله ملاک هایی است که در تحقق این نوع اقتصاد نقش مهمی دارد. بسیاری از نیازها و مصرف هایی را که توسط مردم انجام می شود، جزء نیازهای اساسی و مهم نمی باشد و با صرفه جویی و دقت نظر در مصرف کالاها و خدمات، می توان از اسراف و زیاده روی مصرف کالاهای تولید شده، جلوگیری کرد. در این سبک زندگی، می توان الگوی اعتماد به نفس ملی، روحیة جهادی، پرهیز از لقمة حرام و صرفه جویی را مطرح ساخت. آگاهی مردم از دارایی، منابع و توانمندی های داخلی و سرمایه های معنوی و مادی، اعتماد به نفس ملی را بالا می برد؛ روحیة جهادی و پرهیز از مصرف بی رویة کالاها نیز از آموزه ها و معنویت دینی تأثیر می پذیرد که هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ دینی حائز اهمیت است. اراده و عزم اعضای جامعه، تلاش ها و مجاهدت های آنان در تحقق اقتصاد مقاومتی، نقش قابل توجهی دارد. در واقع اقتصاد مقاومتی، اقتصادی مردمی است و با مجاهدت و ارادة مردم در ارتباط می باشد، کوشش ها و شیوة فعالیت های اقتصادی مردم و الگوی سبک زندگی آنان، درتحقق مقاومت اقتصادی نقش عمده ای دارد(میرزایی،1391).

مصرف تولیدات داخلی

در عرصه رقابت تولیدات داخلی و کالاهای خارجی، اولویت دادن به مصرف تولیدات ایرانی و پرهیز از مصرف کالاهای خارجی، کمک شایانی به اقتصاد مقاومتی می کند. تولیدکنندگان داخلی نیز با افزایش کیفیت محصولات و کالاهایشان و تعیین قیمتی مناسب، می باید نظرات مردم را به مصرف کالای ایرانی جلب نمایند. تولیدکنندگان باید کیفیت کالاهای خود را نسبت به تولیدات خارجی بالا برده، امنیت خاطر مصرف کالای ایرانی را افزایش دهند. پس عموم مردم باید از مصرف کالاهای خارجی پرهیز نموده، تولیدات و کالاهای داخلی که از قیمت و کیفیت مناسبی برخور دارند را مورد استفاده قرار دهند(قربانی،1391).

مصرف بهینه و جلوگیری از اسراف

ادارة عاقلانة زندگی، از مهم ترین عوامل سعادت و موفقیت بشر می باشد، توجه به مقدار درآمد، اولویت بندی در نیازها و سعی در هزینة درست درآمد در نیازها براساس اولویت ها، می تواند تا حد زیادی مشکلات زندگی را کاهش داده، سعادت افراد خانواده و حتی جامعه و کل کشور را تضمین نماید (نبوی، 1386، ص6). امروزه یکی از مشکلات جوامع، نادیده گرفتن اقتصاد و میانه روی در مصرف مال و عدم توازن هزینه و درآمدهاست، مصرف درست و ساده زیستی، یک نوع سرمایه است. یکی از موضوعاتی که در زندگی فردی و اجتماعی و مادی و معنوی انسان تأثیر بسزایی دارد، اصلاح الگوی مصرف در پرتو ساده زیستی و قناعت است که متأسفانه کمتر به آن توجه شده است(مردانی و کابلی،1388، ص161). انگیزه های کسانی را که به اسراف و تبذیر  رو می آورند بسیار است. اما از شایع ترین آنها به رخ کشیدن دارایی، چشم و هم چشمی، معروف شدن به دست و دل بازی و مشهور شدن در بین مردم است(نبوی،6:1388).

     مردم باید درست مصرف کنند. منظور از اسراف نکردن، مصرف نکردن نیست، بلکه منظور بهینه استفاده کردن است.

مقام معظم رهبری، در رابطه با بهینه مصرف کردن و جلوگیری از اسراف فرمودند:

لازم است به عنوان یک سیاست، ما مسئلة صرفه‏جویى را در خطوط اساسى برنامه‏ریزى‏هایمان در سطوح مختلف اعمال کنیم. مردم توجه داشته باشند که صرفه‏جویى به معناى مصرف نکردن نیست؛ صرفه‏جویى به معناى درست مصرف کردن، بجا مصرف کردن، ضایع نکردن مال، مصرف را کارآمد و ثمربخش کردن است. اسراف در اموال و در اقتصاد این است، که انسان مال را مصرف کند، بدون اینکه این مصرف اثر و کارائى داشته باشد. مصرف بیهوده در حقیقت، هدر دادن مال است. یک نسبتى باید در جامعه میان تولید و مصرف وجود داشته باشد. یک نسبت شایسته‏اى به سود تولید. یعنى تولید جامعه همیشه باید بر مصرف جامعه افزایش داشته باشد. جامعه از تولید موجود کشور استفاده کند؛ آنچه که زیادى هست، صرف اعتلاى کشور شود. امروز در کشور ما اینجورى نیست. مصرف ما به نسبت، از تولیدمان بیشتر است؛ این، کشور را به عقب می رساند. این، ضررهاى مهم اقتصادى بر ما وارد می کند؛ جامعه دچار مشکلات اقتصادى می شود. بنابراین، مسئلة صرفه‏جویى و اجتناب از اسراف، فقط یک مسئلة اقتصادى نیست؛ هم اقتصادى است، هم اجتماعى است، هم فرهنگى است؛ آیندة کشور را تهدید می کند(خامنه ای، 1390، ص43 و44).

آثار قناعت و مصرف بهینه

الف. آسودگی و دوری از اضطراب و نگرانی ها؛

ب. موفقیت و پیشرفت در ابعاد مختلف زندگی چه در سطح فردی و چه در سطح اجتماعی؛

ج. ایجاد قدرت؛

د. سرمایه گذاری؛

ه. ایستادگی مقتدرانه در برابر تحریم ها.

مصرف گرایی در جامعه، دارای اثرات مخرب و زیان باری است که از مهم ترین آنها، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف. افزایش واردات: اشاعه فرهنگ مصرف گرایی موجب افزایش تجمل گرایی و نیازهای غیرضروری در جامعه می شود. همین امر موجب سیل ورودی کالاهای خارجی برای رفع نیازهای فرد و جامعه «نیازمند» به تولیدکنندگان خارجی و موجب افزایش واردات و تضعیف تولیدکنندگان داخلی می شود.

ب. کمبود گرایش به سرمایه گذاری های زیرساختی: در جامعه ای که مصرف گرایی به یک فرهنگ تبدیل شده باشد، افراد جامعه دیگر میلی به سرمایه گذاری در بخش های عمرانی و زیرساختی جامعه، که زمان بر می باشد، ندارند. همه به دنبال سرمایه گذاری در خرید و فروش کالاهای پرمصرف و فعالیت های زودبازده می باشند، به همین دلیل، مصرف گرایی موجب کاهش گرایش به سرمایه گذاری های زیرساختی و عمرانی در جامعه خواهد شد (هاتفی، 1388).

رسانه

رسانه ها نیز به عنوان یکی از نهادهای فرهنگی پر مخاطب، در کنار سایر عوامل مسلماً نقش انکار ناپذیری در شکل دادن به ابعاد این موضوع، پرداختن به آن و مدیریت و هدایت فرهنگ و افکار عمومی بر عهده دارند. در نتیجه، باید به آن توجه ویژه نمود(حیاتی1388،ص4). رسانه ها با اطلاع رسانی به موقع، می توانند در ارتباط با سازوکارهای اقتصادی در برابر هجمه های اطلاع رسانی غلط رسانه های بیگانه بایستند و به تقویت افکار عمومی کمک کنند و با پرهیز از بزرگ نمایی در مسئله گرانی های اخیر، به تعادل سازی در بخش اقتصادی کمک کنند(طاهری،1391). واقعیت اینکه در مقوله تحریم، رسانه ها حتی عقب تر از مردم حرکت می کنند. شاید علت این باشد که مردم ایران در طول بیش از سه دهه، که از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می گذرد، در کنار مواجهه با توطئه های گوناگون دشمن، همواره طعم تحریم را چشیده اند که اوج آن، به دوران دفاع مقدس باز می گردد و در همة این مقاطع هم، سیاست تحریم، نه تنها نتیجه بخش نبوده، بلکه به تعبیر مقام معظم رهبری، به فرصت تبدیل شده است. اما در شرایط فعلی، که اقتصاد مقاومتی به عنوان راهبرد نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر تحریم ها انتخاب می شود، رسانه ها هم باید ضمن باز تعریف سیاست ها و تعیین مأموریت خود در این جبهة جدید اقتصادی، به کمک ملت و مسئولان بشتابند و در جهت رسالت تاریخی خود، نقش آفرینی کنند(حیدری،1391).

     یکی دیگر از عوامل مهم در تحقق اقتصاد مقاومتی، به نظام رسانه ای و تبلیغاتی است. رسانه های عمومی، نظام تبلیغاتی، اینترنت، شبکه های رادیویی و تلویزیونی، می تواند آموزه های اقتصاد مقاومتی را در جامعه گسترش دهد. رسانه های رسمی و غیر رسمی وظیفة مهمی را در تحقق این أمر بر عهده دارند، زیرا در کشورهای توسعه یافته و صنعتی، نظام رسانه ای قدرت بالایی در تبلیغ و آموزش شیوه های اقتصادی دارد(میرزایی،1391).

رسانه هم مانند سایر عوامل مؤثر در اقتصاد مقاومتی، مثل مردم  و دولت، نقش قابل توجهی در اقتصاد مقاومتی دارد. از آن جمله عبارتند از:

الف. فرهنگ سازی و اعتلای اقتصاد کشور به سمت اقتصاد مقاومتی؛

ب. هدایت متخصصان و کارآفرینان اقتصادی به سمت تولید محصولات استراتژیک؛

ج. آمادگی افکار عمومی برای افزایش همکاری با دولت؛

د. ترویج اقتصاد مقاومتی و تنوع بخشی به الگوهای مناسب، با نیاز کشور و شرایط خاص تحریم؛

ه. باز تعریف سبک زندگی ایرانی؛

و. زمینه سازی برای توجه بیشتر سایر نهادهای کشور، در چگونگی پرداختن به موضوع اقتصاد؛

ز. تبیین و تشریح نقش اقتصاد مقاومتی و کارکردهای سازندة آن در استقلال اقتصادی کشور و رهایی از وابستگی ملی؛

ح.آسیب شناسی موانع و نیازمندی های تحقق اقتصاد مقاومتی؛

ط. اصلاح نگرش ها و رفتارهای عمومی در خصوص کار و کار کردن؛

ی. تقدم اقتصاد مقاومتی در برنامه ها؛

ک. استفاده از رویکردهای اقناعی؛

ل. پرهیز از سیاسی شدن اقتصاد مقاومتی؛

م. توجه به نیاز های مخاطبان؛

ن.تعیین دقیق خط و مشی ها؛

س.عدم تبلیغ کالای خارجی.

سینما و تلویزیون

در شرایطی که عرصه های اقتصادی و سیاست خارجی ایران، آرایشی مقاومتی گرفته اند، حوزه های فرهنگی، به ویژه سینما و تلویزیون، به عنوان انتشار دهندگان اصلی فرهنگ در جامعه وضعیتی نسبتاً ضعیفی دارند. رسانه ها، به ویژه سینما و تلویزیون، از مهم ترین ابزارهای انتشار و توزیع فرهنگ در جامعه هستند. همة زمینه ها و قلمروهای یک جامعه زمانی می توانند به پویایی و شکوفایی مطلوب برسند که این رسانه ها نیز راستا و در جهت اهداف حرکت کنند. به ویژه عرصه های اقتصادی و اجتماعی، که پیوند بسیار نزدیک تری با فرهنگ رسانه ها دارند(علی،1391).

نتیجه گیری

زمانی که تحریم ها بر علیه جمهوری اسلامی ایران بیشتر و گسترده تر شده است، بیش از هر زمان نیاز به همگرایی، همفکری و همکاری در مقیاس ملی داریم. اقتصاد مقاومتی، یکی از این همکاری ها و همفکری در مقیاس ملی است. اقتصاد مقاومتی؛ یعنی تشخیص حوزه های فشار و نقاط ضعف و تلاش برای تبدیل کنترل و بی اثر کردن و تقویت آنها و در شرایط آرمانی، تلاش برای تبدیل این فشارها، به فرصت اقتصاد مقاومتی در راستای کاهش وابستگی ها و تأکید بر مزیت های تولید داخل  است. جلوگیری از تجمل گرایی، عدم واردات کالاهای لوکس، تعامل میان سه قوه، اجرای صحیح اصل44 قانون اساسی و مواردی از این است، از جمله راهکارهایی برای دست یابی به اقتصاد مقاومتی است.

     اقتصاد مقاومتی، در مرحله اول نیازمند سیاستگذاری های دقیق است. مرحلة بعد در چنین اقتصادی، توجه به تولید داخلی و اتکا به توانمندی های داخلی، باید یکی از شاخص های اصلی آن قرار گیرد. رکود و تورم، در کنار بیکاری و فاصلة عجیب طبقاتی، موضوعی نیست که از آن سوی مرزها بر اقتصاد کشور ما تزریق شده باشد، بلکه برخی خودزنی ها و منفعت طلبی ها، آن را برای ما به ارمغان آورده است. کارشناسان پس از طرح بحث اقتصاد مقاومتی، عنوان کردند که نمی توان گفت آثار تحریم ها صفر بوده، اما نمی توان گفت: مشکلاتی را که اکنون در اقتصاد کشور وجود دارد، نتیجة تحریم هاست. تقویت تولید ملی، رهایی از اقتصاد متکی به نفت، توسعة اقتصادی دانش بنیان و مدیریت صحیح مصرف و ایجاد زمینة ایفای نقش مردم در اقتصاد، از راهبرد های اقتصاد مقاومتی است که باید در برنامه های بلندمدت و با توجه به ظرفیت دستگاه های مختلف کشور اجرایی شود.

     دشمنان کشور، موانعی برسر راه پیشرفت و ترقی اقتصادی ایجاد می کنند که وظیفه  آحاد جامعه است که با هوشیاری، این موانع را شناسایی کرده و بر آنها غلبه کنند. رسیدن به یک اقتصاد مقاوم، همت وتلاش جمعی می طلبد و کار یک نهاد و گروه نیست. امید است که در آیندة نه چندان دور، مسئله اقتصاد مقاومتی  در کشور با همت جمعی به وضعیتی بهتر از این برسد.

منابع

ابتهاج، مهدی، 1391، حقوق و تکالیف مردم و مسئولین در سال تولید ملی، وبلاگ امام.

اسماعیلی، محسن، 1391، تولید ملی؛ تداوم جهاد اقتصادی، در: پایگاه اطلاع رسانی محسن اسماعیلی.

ـــــ ، 1391، نقش خودزنی ها در اقتصاد مقاومتی، در: نورنیوز.

ـــــ ، مدیریت اقتصادی تحریم: راهکارها و چالش ها، روزنامة رسالت.

آغاز، محمدحسن، 1391، اقتصاد مقاومتی چیست و رسانة ملی چه باید بکند، در: وبلاک آغاز.

آقامحمدی، علی، 1391، اقتصاد مقاومتی، در: Ledear.ir

پوریا، علی، 1391، عوامل کلیدی در تولید اقتصاد، روزنامة کیهان.

پوریزدان پرست، سیدمحمدهاشم، 1391، اقتصاد مقاومتی و حذف ریخت و پاش ها و افزایش بهره وری، در: سایت تسخیر.

پوریزدان پرست، 1391، راهکار های جهش تولید و اقتصای ملی، روزنامة اطلاعات.

پوریزدان پرست، 1391، نسخه های اقتصاد مقاومتی برای مقابله با تهاجم اقتصادی غرب، روزنامه جام جم.

جلالی، پریسا، فرهنگ مصرف کالای داخلی، در: سایت برهان.

حبیبی، علیرضا، 1391، مدیریت متعارض تحریم های ایران، در: سایت مرکز آمار.

حسینی خامنه ای، سیدعلی، 1390، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مرکز مطالعات و پژوهش های سازمان بسیج دانشجویی.

حیاتی، وحید، 1388، «رسانه در سال الگوی مصرف»، رواق هنر و اندیشه، ش 33.

حیدری، علی، 1391، اقتصاد مقاومتی نیازمند رسانة مقاومتی، در: سایت بصیرت.

درخشان، مسعود، 1391، اقتصاد مقاومتی با الهام از نظام فرهنگی اسلام، تهران، فرهنگستان علوم اسلامی.

رضایی، عبدالعلی، 1391، تحلیل رابطة جهاد اقتصادی با فرهنگ اقتصادی واقتصاد فرهنگ، روزنامة کیهان.

شقاقی شهری، وحید، 1391، 19راهکار برای حمایت از تولید داخلی، در: سایت برهان.

شهاب، محمد، 1391، نقش دولت در تحقق اقتصاد مقاومتی، در: سایت تبیان.

صاحب فصول، سروش، 1391، راهبردهای اقتصاد مقاومتی، روزنامة جام جم.

قربانی، محمود، اقتصاد مقاومتی؛ برون رفت از تحریم ها، روزنامة رسالت.

کلانتری، علی اکبر، 1388، اسلام و الگوی مصرف، قم، بوستان کتاب.

مبینی، علیرضا، نقش مهم رسانه ها در تحقق اقتصاد مقاومتی، در: سایت ایران صدا.

محمدی، علی، 1391، اقتصاد مقاومتی باید از دولت شروع شود، روزنامة جوان.

مردانی، محمدحسین و قاسمعلی کابلی، 1388، «اصلاح الگوی مصرف در پرتو فرهنگ ساده زیستی»، مشکوت، ش 105.

میرزایی، نسترن، 1391، بسترها و زمینه های تحقق اقتصاد مقاومتی، روزنامة رسالت.

نبوی، محمدحسن، 1388، «اصلاح الگوی مصرف»، مبلغان، ش 116.

نصیری، معصومه، 1391، اقتصادی مقاومتی: طرحی هوشمندانه، در: سایت تبیان.

هاتفی، غلامرضا، 1388، الگوی مصرف در آیات و روایات، وبلاگ هاتفی.