دربندگی ماشین

کتاب «اسلام و سیمای تمدن غرب» نوشته آیت الله سیدمجتبی موسوی لاری است. در این کتاب، سیمای تمدن غرب و رویه های تمدنی آن نقد شده، و در نهایت، آیین اسلام پاسخ گوی نیاز بشر امروزین غرب معرفی شده است. با آن که بیش از 37 سال از زمان انتشار این کتاب می گذرد، اما هنوز لطافت و تازگی در آن جاری است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، زلمای خلیل زاد، که اکنون نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد است، با بیان این نکته که «اگر غرب می خواهد با پدیده ای که روبه رو است آشنا شود، کتاب اسلام و سیمای تمدن غرب را مطالعه کند.» بر ارزش های این کتاب صحه گذاشت.
این کتاب که در شهریور 1354 شمسی منتشر گشت، تاکنون هشت بار تجدیدچاپ شده است و هم چنین به زبان های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، عربی، اسپانیایی، روسی، کردی، ژاپنی، تایلندی، بوسنیایی و مالدیوی ترجمه و منتشر شده و ترجمه انگلیسی آن در ایران و انگلستان 19 بار تجدیدچاپ شده است.
آیت الله لاری، که خود به آمریکا و اروپا مسافرت کرده، انگیزه خود را از نگارش این کتاب چنین می آورد: «مکتب های سیاسی و اجتماعی عصر ما علی رغم ادعاهای بشردوستی و ترقی خواهی شان پس از روشن کردن آتش دو جنگ جهانی و کشتار میلیون ها نفر با قساوت و بی رحمی ـ که خود نیز در شعله های آن سوختند ـ برای پیش گیری از خطر دیگر، هنوز هم راهی معقول نیافته اند و امکان دارد بار دیگر با یک محاسبه غلط نظامی یا سیاسی، آتش جنگ دیگری روشن شود، و حتی کنترل همین ابزار وحشتناک و آتشینی که با نیروی مرموز اتم اشباع شده، از دست مسئولان امر هم بیرون رود و در نتیجه بشریت در آتش خودافروخته بسوزد و به کلی نابود گردد. متأسفانه سالیان درازی است که ملل شرق در برابر جنبش صنعتی و ترقیات تکنیکی و تفوّق اقتصادی غرب، احساس حقارت و خودباختگی می کنند، به طوری که تمام نیروهای خلاق، روحیه خود را از دست داده و به صورت یک جامعه بی روح و طفیلی درآمده اند و هرچه از دروازه  غرب وارد می شود، به عذر جبر زمانه به آن گردن می نهند و چون هنوز به اندازه کافی از لحاظ فکری آشنایی با تمدن جدید ندارند، فشارهای نفسانی و خلأ نیستی را که غربیان با آن مواجه هستند، به درستی درک نمی کنند و چنین می پندارند که انسان باید تمام حقایق ابدی و جاویدان را تسلیم مُدهای فکری روز و تمایلات این عصر کند، هرچند این تمایلات، غیراصولی و این طرز تفکر غلط و غیرمنطقی باشد. بدون تردید، اجتماعی که در خود احساس ضعف و زبونی کند، تحت تأثیر این عقده مرگ بار، هرگز برای تجدید حیات و جبران عقب ماندگی خویش تلاش و فعالیت پیگیر را آغاز نخواهد کرد، به جز با احیای ارزش های انسانی و بسیج همه امکانات.»
این کتاب، دارای دو بخش «سیر زندگی و تمدن بشر» و «پاسخ اسلام به مشکلات جهان» است که در بخش نخست به ارزیابی تمدن غرب و ناهنجاری های حاکم بر جامعه غربی اشاره دارد و لایه رویین تمدن غرب را به خوبی فراروی مخاطب خود قرار می دهد. روزنامه همپشایر کرونیکل (28 اکتبر 1977) با عنوان «غرب از دیدگاه یک مسلمان» در معرفی این کتاب چنین می نویسد: «غرب، ارزش های روحی، انسانی و اخلاقی را رها کرده و یوغ بندگی و عبودیت ماشین را به گردن افکنده است، بدون شک پرستندگان و بردگان ماشین، هرگز به سعادت و آسایش و خوشبختی واقعی، دست نخواهند یافت. این قضاوت و داوری هوشمندانه و منصفانه ای است از سوی یک عالم دینی اسلامی که به خاطر نقش اجتماعی و آثار مذهبی اش در کشور خود ایران، مورد احترام و تکریم است و به سبب بیماری، مجبور شده است دوره کوتاهی از زندگی اش را در بیمارستانی در آلمان سپری کند...

سیدمجتبی موسوی لاری، اسلام و سیمای تمدن غرب، قم:جامعه مدرسین، 1380.

دو  روی سکه غرب

کتاب «غرب شناسی»  نوشته حجت الاسلام دکتر سیداحمد رهنمایی، از آن جهت شایسته توجه است که نویسنده خود سال ها در غرب زیسته، دکترای تربیت و تعلیم را از دانشگاه مک گیل کانادا گرفته، و غرب و فرهنگ آن را از نزدیک می شناسد. او در این کتاب، سیر تحولات فرهنگی ـ سیاسی غرب را از یونان باستان تا پایان هزاره دوم، تحلیل کرده و روی کرد خود را در گفتار آغازین چنین آورده است: «روی کرد مورد توجه ما در بررسی سیر تحولات فکری غرب از یونان باستان تا عصر حاضر، گرچه دارای نوعی جهت گیری تاریخی است، اما خود حاصل و مجموعة چندین روی کرد متفاوت و در عین حال مرتبط با یکدیگر است. روی این حساب، روی کرد ما در نوشتار حاضر یک تألیف تاریخی به شمار نمی رود، بلکه مجموعه ای از روی کردهای تاریخی، فلسفی و تحلیلی را در بر می گیرد.»
در گفتار آغازین آمده است: «امروزه غرب به سرکردگی آمریکا از طریق ابزارهای ارتباطی و کالاهای فرهنگی خود، فرهنگ های حاکم بر جوامع کوچک تر را تحت تأثیر و نفوذ خود قرار داده است. اکنون بیش از هر دورة دیگر، کانون فرهنگ و ارزش های الهی ـ انسانی ما در تیررس سلاح های فرهنگی غرب قرار گرفته است، به گونه ای که با اندک بی توجهی و غفلت ممکن است در کام فرهنگ غرب استحاله گردیم و در چرخش سیاست جهانی کردن فرهنگ، نسبت به اصالت های ارزشی و فرهنگی خویش بیگانه شویم. نظر به نقشی که کارپردازان فرهنگی و فرهنگ مداران سیاسی آمریکا در روند شکل پذیری فرهنگ جهانی ایفا کرده و می کنند، پدیده هایی چون «جهانی کردن فرهنگ» و یا «آمریکایی کردن فرهنگ» را باید دو روی یک سکه دانست. نتیجه آن که چنین پدیده ای در درجة نخست به حفظ و ثبات سلطة آمریکا و انتشار فرهنگ غربی ـ آمریکایی می انجامد و این یکی از بی شمار ترفندهایی است که استکبار جهانی در مسیر مقابله و مبارزه با سایر فرهنگ ها، ازجمله فرهنگ اصیل و ناب اسلامی و قرآنی به کار بسته است. بدیهی است آمریکا بهترین راه سلطة  خود را بر جهان، در همگانی کردن فرهنگ آمریکایی می داند. آن چه که زمینه ساز سلطة این فرهنگ می شود، ایجاد روح تساهل، تسامح، اباحی گری و لاابالی گری است.»
از جهت بیان تاریخ تحولات فکری غرب و تقسیم و طبقه بندی آن تحولات به دوره های پنج یا شش گانه، این کتاب به دو فرضیه اشاره می کند: «فرضیه نخست به فروپاشی نظام سیاسی به اصطلاح ابرقدرت غربی نظر دارد که به دلیل از هم گسیختگی نظام اخلاقی، فرهنگی و اعتقادی غرب محتمل الوقوع خواهد بود. فرضیة دوم به تنها راه نجات غرب اشاره دارد که بر اساس آن غرب باید دورة  تحول آفرینی از بازشناسی و بازیابی فرهنگی و اجتماعی را پشت سر بگذارد و به مرور زمان، در پی رو به رو شدن با تنگناها و بحران های ناشی از زندگی ماشینی، بی ایمانی و دین گریزی، خویشتن را بازیابد. با فرض تحقق این دوره است که غرب توانایی خواهد یافت تا از پدیدارگرایی به آفرینندة بلندمرتبه و لایزال پدیده ها و از تکثرگرایی به توحیدگرایی راه یابد و افق جدید را بر مبنای گرایش و التزام به دینی استوار و معنویتی پابرجا، به روی جهان خود بگشاید.»
از ویژگی های این کتاب، در دست قرار دادن مبانی فکری غرب از آغاز تا به امروز و نقد تفکر اندیشمندان غربی در هر مقطع تاریخی است که مخاطب را با فضای فکری اندیشمندان غربی و پیامدهای آن آشنا می سازد.

غرب شناسی، سیداحمد رهنمایی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) 1381.